Khutbah

Khutbah Jumat Bahasa Minang: Rahasio al-Quran Diturunkan Baransua-ansua

Jum, 7 April 2023 | 07:00 WIB

Khutbah Jumat Bahasa Minang: Rahasio al-Quran Diturunkan Baransua-ansua

Al-Qur'an diturunkan secara bertahap. (Ilustrasi: NU Online/freepik)

Al-Quran diturunkan secara bertahap. Allah menyimpan hikmah agung di balik penurunan Al-Qur’an secara bertahap selama 23 tahun. Untuk itu khutbah Jumat berbahasa Minang ini berisi tentang hikmah di balik penurunan Al-Qur’an secara bertahap.   


Teks khutbah Jumat Bahasa Minang berikut ini berjudul "Khutbah Jumat Bahasa Minang: Rahasio al-Quran Diturunkan Baransua-ansua.” Untuk mencetak naskah khutbah Jumat ini, silakan klik ikon print berwarna merah di atas atau bawah artikel ini (pada tampilan desktop). Semoga bermanfaat! (Redaksi)


Khutbah I

الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ، وَبِهِ نَسْتَعِيْنُ عَلَى أُمُوْرِ الدُّنْيَا وَالدِّيْنِ، وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى أَشْرَفِ اْلأَنْبِيَاءِ وَالْمُرْسَلِيْنَ، نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَعَلَى اٰلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَالتَّابِعِيْنَ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلىَ يَوْمِ الدِّيْنِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلَّا الله وَحْدَه لَاشَرِيْكَ لَهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ اْلمُبِيْن. وَأَشْهَدُ أَنَّ سَيِّدَنَا مُحَـمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ صادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِيْن


أَمَّا بَعْدُ فَيَا أَيُّهَا الْحَاضِرُوْنَ. اِتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوْتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُوْنَ. فَقَالَ اللهُ تَعَالَى: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ


Kaum muslimin sidang jama’ah Jumaik nan dirahmati dek Allah SWT

Awal kalam bamulo kato, marilah kito basamo-samo basyukur ka hadirat Allah SWT. Sabab, dek karno nikmaik Baliau juo lah kito masih bisa malaksanakan ibadah Jumaik hinggo kini.


Salawaik barangkaikan salam, marilah sanantiaso basilawaik untuak junjungan kito basamo, yaitu Nabi Muhammad SAW. Dek kareno baliau lah kito tahu ma nan bana jo nan salah. Ma nan jalan ka sarugo jo ma nan jalan ka narako.


اللَّهُمَّ صّلِّ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ


Kamudian daripado itu, khatib indak bosan-bosannyo mangajak kito basamo untuak sanantiaso maningkekkan kataqwaan kito kapado Allah SWT. Yaitu maninggakan sagalo nan dilarang, mangarajokan sagalo nan diparintahkan dek Allah SWT.


Kaum muslimin sidang jama’ah Jumaik nan dirahmati dek Allah SWT

Bulan Ramadhan tanamo sabagai bulan nan mampunyoi banyak barakaik. Karno bulan Ramadhan ko marupokan bulan diturunkannyo al-Quran kapado Nabi Muhammad SAW sabagai kitab suci tarakhir untuak umaik manusia. Allah SWT bafirman dalam al-Quran, 


شَهْرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِىٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٍ مِّنَ ٱلْهُدَىٰ وَٱلْفُرْقَانِ


Bulan Ramadan adolah (bulan) nan di dalamnyo diturunkan Al-Qur’an sabagai patunjuak untuak manusia dan panjalehan-panjalehan tantang patunjuak itu sarato pambeda (antaro nan hak jo nan batil (al-Baqarah: 185)


Ayaik iko sacaro jaleh manunjuakkan bahwa al-Quran diturunkan di bulan Ramadhan. Namun paralu manjadi paratian di awak basamo, bahwasonyo al-Quran diturunkan indak sacaro langsuang kapado Nabi Muhammad SAW, malainkan diturunkan sacaro langsuang kapado Jibril dari luuhul mahfuz ka langik dunia, lalu disampaikan malaikaik Jibril kapado Nabi Muhammad SAW sacaro baransua-ansua salamo 22 tahun 2 bulan 22 hari. Hal iko sasusai jo panjalehan Imam ar-Razi di dalam tafsirnyo Al-Kasysyaf ‘An Haqaiq Ghawamidh al-Tanzil. Katiko manafsirkan mukasuik firman Allah "أنزل فيه القرآن", baliau manjalehkan bahwa al-Quran pertamo kali diturunkan di bulan Ramadhan, tapeknyo di malam lailatul qadar. Salanjuiknyo baliau mangutip satu pandapek nan manjalehkan bahwa al-Quran diturunkan sacaro langsuang ka langik dunia, kamudian diturunkan ka dunia sacaro baransua-ansua. Pandapek iko lah nan manjadi pandapek kabanyakan para ulama, karno badasarkan babarapo riwayaik nan sahiah dari sahabat Ibnu Abbas radhiyallahu anhuma.

Kaum muslimin sidang jama’ah Jumaik nan dirahmati dek Allah SWT

Di sampiang panjalehan Imam ar-Razi tadi, ado ciek dalil nan labiah jaleh manakankan bahwasonyo al-Quran diturunkan ka Nabi Muhammad SAW sacaro baransua-ansua. Yaitu badasarkan firman Allah SWT dalam surek al-Furqan ayaik 32 nan babunyi,


وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا


Urang-urang nan kufur bakato, “Mangapo Al-Qur’an itu indak diturunkan kapadonyo sakaligus?” Damikianlah, supayo Kami mampataguah hatimu (Nabi Muhammad) dengannyo dan Kami mambacokannyo sacaro tartil (baransua-ansua, parlahan, dan bana).


Manna’ al-Qaththan dalam kitabnyo Mabahis Fii Ulum al-Quran manjalehkan bahwasonyo ayaik iko manjadi dalil kalau kitab-kitab samawi nan tadahulu diturunkan sacaro sakaligus, pandapek ko dipacik dek jumhur ulama. Kalau lah saandainyo kitab-kitab suci tu diturunkan sacaro tapisah-pisah, maka indak akan heran urang-urang kapia katiko manyaksikan al-Quran turun sacaro baransua-ansua.


Kamudian dari pado itu kaum muslimin, ado ciek hal nan manjadi partanyaan mandasar dek awak basamo, kanapo al-Quran ko diturunkan kapado Nabi Muhammad SAW indak sacaro sakaligus atau langsung kasadonyo? Apo nan manjadi rahasio dari Allah sahinggo manurunkannyo sacara baransua-ansua kapado Nabi SAW?


Tanyo nan mode iko sangaik layak untuak kito ranuangkan basamo-samo. Sabab, salayaknyo nan alah kito katahui basamo-samo, bahwasonyo Allah SWT indak parnah manjadikan sasuato nan batil di ateh dunia nan ko. Dalam artian, sagalo kajadian di ateh di dunia nan ko pasti mampunyoi hikmah nan gadang untuang awak nan basamo. Kareno mustahil manuruik aka jikok Allah SWT manciptakan sasuatu nan sio-sio. Allah SWT bafirman dalam surek Ali Imran ayaik 191 nan babunyi:


ٱلَّذِينَ يَذْكُرُونَ ٱللَّهَ قِيَٰمًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَٰطِلًا سُبْحَٰنَكَ فَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ


(Yaitu) urang-urang nan mangingek Allah sambia tagak atau duduak atau dalam kaadan babariang dan mereka mamikiakan tantang panciptaan langik dan bumi (sarayo bakato): "Ya Tuhan kami, indaklah Engkau manciptakan iko jo sio-sio, Maha Suci Engkau, maka paliharolah kami dari siksa narako.”


Oleh karno itu kaum muslimin, para ulama awak dari maso ka maso alah malakukan paranuangan untuak manjawek pertanyaan ko. Ado babarapo hikmah nan pantiang kanapo al-Quran diturunkan ka Nabi Muhammad SAW sacaro baransua-ansua. 


Kaum muslimin sidang jama’ah Jumaik nan dirahmati dek Allah SWT

Hikmah Nan Partamu adolah managuahkan hati Rasulullah SAW 


Rasulullah SAW dalam manyampaikan dakwah di maso awal Islam mangalami banyak tantangan jo rintangan dari kaum nan mamiliki parangai jo watak nan kareh. Bahkan dalam sabagian riwayaik dijalehkan bahwa Rasulullah SAW parnah diludahi dek urang kapia quraisy, dituduah sabagai tukang sihir dan dirancanakan untuak dibunuah. Tantangan-tantangan iko mambuek hati Rasulullah SAW basadiah dan galau. Dek karno itu, turunnyo ayaik al-Quran sacaro bakasinambuangan bisa manjadi ubek panawa jo pananang sahinggo baliau indak maraso dikakang jo raso sadiah jo putuih aso bakataruihan.


Hal iko sabagaimano Allah jalehkan di panghujuang surek al-Furqon ayaik 32 tadi, Damikianlah, supayo Kami mampataguah hatimu (Nabi Muhammad) dengannyo dan Kami mambacokannyo sacaro tartil (baransua-ansua, parlahan, dan bana).


Syekh Manna’ al-Qattan manambahkan dalam Kitab Mabahis Fi Ulum al-Quran bahwasonyo di dalam kisah para Nabi dahulu ado babarapo suri tauladan untuak Nabi SAW. Satiok kali ditimpo raso sadiah dan cimeeh dari manusia, ayaik-ayaik panghibur pun turun untuak manstabilkan baliak jiwa Nabi SAW nan hampia rapuah. Sabagai contoh, Allah SWT manjamin kamanangan jo palinduangan kapado Nabi Muhammad SAW katiko mamulai dakwah sacaro tarang-tarangan. Allah SWT dalam surek al-Maidah ayaik 67,


يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ


Artinya: Wahai Rasul, sampaikanlah apo nan diturunkan Tuhanmu kapadamu. Jikok engkau indak malakukan (apo nan diparintahkan itu), bararti engkau indak manyampaikan risalah-Nya. Allah manjaga engkau dari (gangguan) manusia Sasungguahnyo Allah indak mambari patunjuak kapado kaum nan kapia.


Ayaik iko sacaro jaleh Allah manjanjikan jaminan untuak Nabi SAW dalam badakwah sacaro tabukak ka panduduak Makah. Jaminan kaamanan dan palinduangan ko mambuek Nabi SAW tatap taguah dalam mangambangkan agamo Islam sampai akhir hiduik baliau.


Kaum muslimin sidang jama’ah Jumaik nan dirahmati dek Allah SWT

Hikmah Nan Kaduo, Tantangan dan Mukjizat


Urang-urang syiriak acok kali mangajukan partanyaan ka Nabi SAW. Hal iko dalam rangko manguji kabanaran ajaran nan disampaikan dek Rasulullah SAW. Sabagai contoh, urang-urang syiriak batanyo soal bilo tajadinyo ari kiamaik (al-A’raf: 187) dan babarapo tanyo-tanyo lainnyo. Lalu Allah SWT turunkan ayaik al-Quran sabagai jawaban nan jaleh ateh tanyo mereka itu. Allah SWT bafirman, “dan urang-urang kapia indak datang kapado angkau jo mambaok hal nan ganjia. Kami datangkan kapado angkau sasuatu nan bana dan nan paliang baiak panjalehannyo.” (al-Furqon: 33).


Tantangan mereka kapado al-Quran nan diturunkan sacaro batahap-tahap sakaligus malamahkan mereka untuak mambuek samisal ayaik dari al-Quran. Hal nan mode iko kaum muslimin, dinilai labiah rancak pambuktiannyo daripado al-Quran diturunkan sacaro sakaligus lalu mereka diminta mambuek ayaik nan sarupo. Hal iko sabagaimano dijalehkan dek Manna’ al-Qattan di kitab liau.


Kaum muslimin sidang jama’ah Jumaik nan dirahmati dek Allah SWT

Hikmah Nan Katigo, sasuai jo kajadian dan prosedur dalam manatapkan Hukum.


Fakta sejarah mancataik bahwasonyo manusia indak mudah manarimo ajaran nan di sampaikan Rasulullah SAW. Kareno banyak tantangan jo penolakan nan dihadok i dek Nabi Muhammad SAW. Dek kareno itu, adonyo strategi dan caro badakwah dipandang paralu demi kalancaraan manyampaikan misi kenabian. Salah satu strategi itu adolah diturunkannyo al-Quran oleh Allah SWT sacaro baransua-ansua.


Sabagai contoh, salah satu tradisi buruak nan alah mandarah dagiang di  masyarakaik arab dahulu adolah maminum khamar. Islam indak sacaro langsuang mambasmi kabiasaan maminum khamar ko sacaro langsuang, tapi dengan caro manurunkan ayaik al-Quran tantang masalah khamar ko sacaro batahap. Pado mulonyo Allah hanyo manjalehkan bahwasonyo khamar bisa mamabuakkan. Allah SWT bafirman, 


“Dari buah kurma dan anggur, kalian mambuek minuman nan mamabuakkan dan ransaki nan baiak. Sasungguahnyo pado nan damikian itu batua-batua ado tanda (kabasaran Allah) untuak kaum nan mangarati.” (an-Nahl : 67)


Salanjuiknyo, Allah SWT manurunkan surek al-Baqarah ayaik 219 sabagai jawaban dari partanyaan sahabat Umar bin Khattab tantang hukum minuman kareh jo judi. Allah SWT bafirman,


“Mereka batanyo kapado angkau (Nabi Muhammad) tantang khamar jo judi. Katokanlah, “Pado kaduonyo tadapek doso gadang jo babarapo manpa’aik untuak manusia. (Akan tatapi,) doso kaduonyo labiah gadang daripado manpa’aiknyo.”


Dalam ayaik iko, Allah SWT indak langsuang manjalehkan kaharaman khamar. Allah SWT hanyo manyabuikkan kalau di dalam khamar tu mampunyoi mudharaik jo kauntuangannyo. Namun bahayo atau dosonyo labiah gadang daripado kauntuangannyo. Imam al-Qurthubi manjalehkan sasudah turun ayaik iko, sabagian manusia mulai maninggakan minuman kareh, namun sabagian nan lain masih makosumsinyo, kareno kabutuhan mereka kapado khamar ko.


Kamudian, di surek an-Nisa ayaik 43, Allah SWT mulai mambatehi minum khamar. Allah SWT malarang urang nan sadang mabuak untuak mangarajoan sumbayang, karno sumbayang urang nan sadang mabuak indak sah. Allah SWT bafirman, 


“Wahai urang-urang nan baiman, janlah mandakek ka sumbayang, sadangkan kalian dalam kaadaan mabuak sampai kalian sadar jo apo nan kalian ucapkan.”


Ayaik iko turun badasarkan suatu peristiwa nan pernah tajadi di zaman Rasulullah SAW. Suatu katiko ado saorang laki-laki nan mabuak maju untuk manjadi imam shalat. Lalu baliau tabata-bata dalam mambaco bacaan sumbayang, dek dalam kondisi mabuak. Sahinggo ayaik iko turun dalam rangko manjalehkan kalau sumbayang urang nan sadang mabuak indak sah.


Manuruik Imam al-Qurthubi dalam tafsirnyo, sasudah ayaik ko turun, urang-urang di maso itu mulai maninggakan minum khamar katiko handak ka sumbayang. Tapi, mereka tatap mangosumsinyo di lua wukatu sumbayang.


Kaum muslimin sidang jamaah Jumaik nan dirahmati Allah SWT

Sasudah malalui babarapo tahapan, barulah di surek al-Maidah ayaik 90-91 Allah SWT sacaro bajaleh-jaleh manyatokan kaharaman minuman kareh. Allah SWT bafirman,


“Wahai urang-urang nan baiman! Sasungguahnyo minuman kareh, bajudi, (bakurban untuak) patuang, jo mangadu nasib ka anak panah, adolah karajo buruak dan tamasuak parangai setan. Mako jauahilah (parilaku-parilaku) itu supayo kalian baruntuang. Dek minuman kareh jo judi itu, setan hanyolah bamukasuik manimbulkan pamusuahan jo kabancian di antaro kalian, dan manghalang-halangi kalian dari mangingek Allah dan sumbayang, mako indak juo kalian namuah baranti? "


Imam al-Qurthubi manjalehkan bahwasonyo katiko ayaik ko turun, tukang mabuak waktu itu bakato, “Allah SWT indak pernah mangharamkan sasuatu nan labiah dahsyat daripado masalah khamar ko.” Abu maisarah mangatokan, “ayaik iko turun disababkakn panjalehan Umar bin Khatab. Sahabat Umar manyampaikan kapado Rasulullah tantang kalamahan-kalamahan minuman kareh dan bahayonyo kapado manusia, lalu baliau badoa kapado Allah SWT, agar khamar diharamkan sarayo bakato, 'Ya Allah jalehkanlah kapado kami manganai hukum khamar jo panjalehan nan mamuehkan.'”


Bagitulah hikmah al-Quran diturunkan sacaro baransua-ansua. Kalau lah Allah manurunkan ayaik tantang keharaman khamar itu sacaro langsuang, niscayo manusia pado saat itu sacaro sarantak akan manulak dan sulik maninggakannyo. Sabab minum minuman kareh di maso itu alah manjadi budaya nan mandarah dagiang dalam kahidupan masyarakaik wakatu itu.


Simpulan

Al-Quran diturunkan ka Rasulullah SAW sacaro baransua mamiliki babarapo rahasio. Diantaronyo adalah untuak managuahkan hati Nabi SAW dalam badakwah, sabagai bukti kamukjizatan jo kaistimewaan dari al-Quran sarato sasuai jo kajadian dan prosedur dalam manatapkan hukum.


بَارَكَ اللهُ لِيْ وَلَكُمْ فِيْ هَذَا الْيَوْمِ الْكَرِيْمِ، وَنَفَعَنِيْ وَاِيَاكُمْ بِمَا فِيْهِ الأَيَاتِ وَألذِّكْرِ الْحَكِيْمِ، وَتَقَبَّلَ مِنِّيْ وَمِنْكُمْ جَمِيْعَ أَعْمَالِنَا إِنَّهُ هُوَ الْحَكِيْمُ الْعَلِيْمُ، أَقُوْلُ قَوْلِيْ هَذَا وَأَسْتَغْفِرُ اللهَ لِيْ وَلَكُمْ، فَاسْتَغْفِرُوْهُ، اِنَّهُ هُوَ الْغَفُوْرُ الرَّحِيْمُ


Khutbah II

اَلْحَمْدُ لِلهِ حَمْدًا كَمَا أَمَرَ. أَشْهَدُ أَنْ لَااِلَهَ اِلَّا الله وَحْدَهُ لَا شَرِيْكَ لَهُ. وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ وَحَبِيْبُهُ وَخَلِيْلُهُ. اللهم صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلىَ أَلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَمَنْ كَانَ لَهُمْ مِنَ التَّابِعِيْنَ، صَلَاةً دَائِمَةً بِدَوَامِ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِيْنَ


أَمَّا بَعْدُ: فَيَا أَيُّهَا الْحَاضِرُوْنَ اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَذَرُوْا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ. وَحَافِظُوْا عَلَى الطَّاعَةِ. وَاعْلَمُوْا أَنَّ اللهَ أَمَرَكُمْ بِأَمْرٍ بَدَأَ بِنَفْسِهِ. وَثَنَى بِمَلَائِكَةِ الْمُسَبِّحَةِ بِقُدْسِهِ


اللهم اغْفِرْ لِلْمُسْلِمِيْنَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِيْنَ وَالْمُؤْمِنَاتِ اَلْأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وِالْأَمْوَاتِ. اللهم ادْفَعْ عَنَّا الْبَلَاءَ وَالْغَلَاءَ وَالْوَبَاءَ وَالْفَحْشَاءَ وَالْمُنْكَرَ وَالْبَغْيَ وَالسُّيُوْفَ الْمُخْتَلِفَةَ وَالشَّدَائِدَ وَالْمِحَنَ، مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ، مِنْ بَلَدِنَا هَذَا خَاصَةً وَمِنْ بُلْدَانِ الْمُسْلِمِيْنَ عَامَةً، اِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ. رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ. عِبَادَ اللهِ، اِنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ بِالْعَدْلِ وَالْاِحْسَانِ وَاِيْتَاءِ ذِيْ الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ، يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُوْنَ. فَاذْكُرُوْا اللهَ الْعَظِيْمَ يَذْكُرُكُمْ وَلَذِكْرُ اللهِ أَكْبَرُ


Ustadz Abdul Kamil, alumnus Darus-Sunnah Ciputat dan Pegiat Kaji Surau